23 Σεπ 2008

Ριζοσπαστικά Χριστιανικά Κείμενα α΄ Λεών Τολστόι...

«Αυτοί που κατέχουν εξουσία - γαιοκτήμονες, έμποροι, δικαστές, γερουσιαστές, κυβερνήτες, υπουργοί, τσάροι και διοικητές - συμπεριφέρονται έτσι διότι η υπάρχουσα κατάσταση είναι προς όφελος τους. Υπό άλλες συνθήκες πρόκειται για ευγενικούς και καλόκαρδους ανθρώπους που ακολουθούν αυτές τις πρακτικές διότι ο ρόλος τους περιορίζεται σε προτάσεις, αποφάσεις και διαταγές.

Ποτέ δεν κάνουν μόνοι τους όσα προτείνουν, αποφασίζουν ή διατάζουν. Τις περισσότερες φορές ούτε καν βλέπουν πώς εκτελούνται οι θηριωδίες που έχουν διατάξει. Άλλα όλοι οι ατυχείς που βρίσκονται χαμηλά στην ιεραρχία, οι οποίοι τίποτα δεν έχουν να κερδίσουν από την παρούσα πολιτικοκοινωνική κατάσταση αλλά, απεναντίας, γίνονται δέκτες της πιο περιφρονητικής συμπεριφοράς, στηρίζουν την κατάσταση αυτή ακόμα και με το να χωρίζουν βίαια ανθρώπους από τις οικογένειές τους, περνώντας τους χειροπέδες, πετώντας τους στη φυλακή, και επιτηρώντας τους, οδηγώντας τους στο εκτελεστικό απόσπασμα.» [Leo Tolstoy, The Kingdom of God is Within You, www.google.com, chapter XII]

«…όλες οι υποχρεώσεις προς το κράτος είναι ενάντια στη συνείδηση του Χριστιανού - ο όρκος υποτέλειας, οι φόροι, οι νομικές διαδικασίες, η στρατιωτική θητεία. Και όλη η κυβερνητική ισχύς στηρίζεται πάνω στις υποχρεώσεις αυτές». [ό.π., chapter IX]


Leo Tolstoy

16 Σεπ 2008

Ο Γάτος, ο «Λόγος» και η Προσευχή….


Εχθές το βράδυ, λίγο πριν ξαπλώσω, είδα τον Γάτο μου να έρχεται προς το μέρος μου και να ανεβαίνει στην καρέκλα του υπολογιστή.
Δε ξέρω γιατί, αλλά τόσο από αγάπη, όσο και από περίεργη διάθεση, άρχισα να τον παρατηρώ.
Αυτό διήρκεσε πολύ ώρα. Καθ ότι η στιγμή ήταν ιδιαίτερη. Έκανε το μπάνιο του. Επί μισή ώρα, γλειφόταν με τρομερές κινήσεις και εκφράσεις, που μου δημιουργούσαν πότε γέλιο και πότε θαυμασμό.

Θαυμασμό απέναντι στην σοφία που μας περιβάλει. Στην απλή και απτή αλήθεια που κυκλώνει την ζωή μας, αλλά ανάπηροι όντες πλέον δεν αντιλαμβανόμαστε.
Ο Πλάτων έλεγε ότι η Αλήθεια είναι απλή. Και ο Χριστός ότι, η Αλήθεια θα μας ελευθερώσει.

Στιγμιαία σκέπτομαι οτι ο σύγχρονος " Δυτικός Πολιτισμός» περιχαράκωσε την ζωή μας και πιο πολύ την ψυχή μας, σε τοίχους και ταβάνια. Τοίχους για να μην συναντιόμαστε και ταβάνια για να μην βλέπουμε ουρανό.

Παραμόρφωσε τα νοήματα των πραγμάτων. Ασέλγησε πάνω στην ιερότητα όλων των μορφών ζωής.


Παρά ταύτα ο Γάτος, συνέχιζε να υπακούει στην ζωή που έχει μέσα του, και έτσι εξακολούθησε να γλυφουρίζεται και να γουργουρίζει, ενώ εγώ σκεπτόμουν όλα τα παραπάνω. Βλέπεται αυτός δεν εχει μάθει να σκέπτεται αλλά να ζει.

Κοιτάζοντας τον, αυτομάτως μου ήρθε στο μυαλό, η εμπειρική άποψη του Αγίου Μαξίμου Ομολογητή..... Οτι γνωρίζουμε τους Λόγους των Όντων ή με την ΄΄καθαρή΄΄ προσευχή ή με ‘’χαρισματική’’ παρατήρηση του φυσικού κόσμου.
Έτσι είπα και εγώ...... απόψε "έκανα" την προσευχή μου. Δεν είμαι χαρισματικός, αλλά ωστόσο παρατήρησα, γέλασα, θαύμασα, και δόξασα τον Λόγο της ομορφιάς, που έχει ένας γάτος την ώρα που λούζεται και γλυφουρίζεται....
Δόξα τω Θεω!!!!!!!


π. Λίβυος


12 Σεπ 2008

Περιμένωντας.....


Ο Ηράκλειτος έλεγε ότι ο Θεός είναι και πόλεμος και ειρήνη. Και εγώ εδώ και μερικές μέρες σκέπτομαι ότι όλη η ζωή και η ύπαρξη είναι δομημένη πάνω σε μια δυαδικότητα. Καλό- κακό. Άσχημο- όμορφο, κρύο- ζέστη και πάει λέγοντας. Όλα βρίσκονται μέσα σε μια αέναη εναλλαγή, πραγμάτων, προσώπων, σκέψεων και συναισθημάτων.
Έτσι και εγώ την μια μέρα αισθάνομαι αναστημένος και την άλλη στο πάτο της κόλασης. Την μια μέρα λυτρωμένος και την άλλη αλύτρωτος στην πατρίδα της καρδιάς και των ονείρων μου.
Τα συναισθήματα πότε μυρίζουν άνοιξη και βάλσαμο και πότε βαρυχειμωνιά, σαπισμένα φύλλα και χαλασμένες φωλιές, ακατοίκητες και αποχαιρετισμένες.
Είναι στιγμές που νιώθεις το κορμί σου γεμάτο ορμή και πάθος προς την ζωή, τα φιλέματα, τα δώρα και τα κανάκια της. Και είναι άλλες στιγμές, που το σώμα είναι μαραμένο και παραδομένο δίχως μάχη και αγώνα στην ακηδία, την ραστώνη και την βαριά μελαγχολία των προσδοκιών.

Έτσι το διάστημα αυτό δεν γράφω. Νιώθω σαν να στέρεψα, ένα άδειασμα, μια αδυναμία να σύρω γραμμές με ρητό αλφάβητο. Με φωνήεντα και σύμφωνα, λέξεις και προτάσεις, σμιλεμένες με το κονδύλι της καρδιάς.

Δε κάνω κάτι για να φύγει. Το αποδέχομαι, συμφιλιώνομαι και περιμένω .
Βέβαια αυτά είναι τόσο ευμετάβλητα που μπορεί να αλλάξουν μέσα σε μια μέρα... Ειδομεν.. Μπορεί αύριο το πρωί να αρχίσω και πάλι να γράφω. Διαφορετικά θα σας βάζω ότι ψαρεύω από το διαδίκτυο και θεωρώ ότι αξίζει μια αναρτησούλα.... Θα δούμε. Ο καιρός θα δείξει.


8 Σεπ 2008

Τα γενέθλια της Παναγίας...


Σήμερα της Παναγίας. Τα γενέθλια της. Η ημέρα που μια ιδιαίτερη ύπαρξη ήρθε στο χώρο και τον χρόνο, στο πλανήτη γή.
Είναι όμορφο να γιορτάζει κανείς τέτοια γεγονότα που έχουν να πουν και να δώσουν ένα φως ελπίδας και αισιοδοξίας στο άνθρωπο.
Πολύ βασική αυτή διακονία της Εκκλησίας στην καρδιά του ανθρώπου. Ένας χώρος και ένας πολιτισμός που στέκεται δίπλα στην αγωνία και την τραγωδία σου, έτοιμος να σου προσφέρει παραμυθία και νοσταλγία για κάτι που σου λείπει και όμως καταλαβαίνεις οτι είναι τόσο σημαντικό, τόσο πολύτιμο, τόσο φωτεινό....... την χαρά, την ελπίδα.
Τραγικό......... το αντιλαμβάνεσαι μονο όταν έχεις περάσει στην αντίπερα όχθη εκείνη της απελπισίας και της ζοφώδης κατάθλιψης.
Ευτυχώς που υπάρχουν και αυτές οι γιορτές. Οι εκκλησιές με τα καντήλια και τα κεριά, τα ψαλσίματα και τα λαμπρά εικονίσματα........ να παίρνουμε μερικές βαθιές ανάσες!!!!! Και μετά και παλι βουτιά στην οδύνη...............

4 Σεπ 2008

Από τους ήρωες στις συνταγές μαγειρικής

2/9/2008
Ανοικτή επιστολή εκατό δασκάλων προς τον Υπ. Παιδείας με θέμα τα νέα βιβλία της γλώσσας
«Πιστεύουμε ότι το μάθημα της Γλώσσας είναι το σημαντικότερο, δίχως να υποτιμούμε κανένα άλλο μάθημα, διότι διδάσκεται περισσότερες ώρες και πάντα πρωινές, όπου η διάθεση και η αφομοιωτική ικανότητα των μαθητών είναι οι καλύτερες.


Με τα νέα βιβλία διαπιστώνουμε να χαράσσεται και νέα άποψη για το μορφωτικό αγαθό και για την ποιότητα της παρεχόμενης παιδείας. Μέχρι τώρα το μάθημα της Γλώσσας ήταν το μάθημα που ανακεφαλαίωνε όλα τα άλλα μαθήματα και τα ενοποιούσε, καθώς στην ύλη του υπήρχαν κείμενα από την Ιστορία, τα Θρησκευτικά, τη Γεωγραφία, τη Φυσική, τη Λαογραφία, κείμενα αναφοράς στον πολιτισμό, στη λαϊκή σοφία, παροιμίες, γνωμικά και άλλα.


Αλήθεια, γιατί με τα νέα βιβλία όλα αυτά υποχώρησαν;
Γιατί δεν πρέπει τα παιδιά μας να τρέφονται με τον πλούτο του πολιτισμού μας και της παραδόσεώς μας;
Γιατί δεν πρέπει να προβάλλονται πρόσωπα-πρότυπα;
Γιατί δεν πρέπει να μαθαίνουν ότι ήρωας είναι αυτός που υπερβαίνει τον εαυτό του και προσφέρεται στην κοινότητα την οποία ανήκει;
Γιατί δεν πρέπει οι μαθητές μας να διαλέγονται με τις μεγάλες μορφές της πεζογραφίας μας και της ποιήσεώς μας και αντ’ αυτού να διδάσκονται τη γλώσσα τους από πενιχρά κείμενα εφημερίδων και περιοδικών;
Γιατί δεν πρέπει να ξεδιψάνε με το δημοτικό μας τραγούδι, με τη λαϊκή μας σοφία, ή με τους μύθους του Αισώπου;


Αλήθεια, γιατί;


Γιατί πρέπει να τρέφονται με συνταγές μαγειρικής: “Μακαρόνια με κιμά” και “Φασολάκια λαδερά”;


Πώς θα εμπνεύσει ο δάσκαλος τους μαθητές του όταν έχει να διδάξει για μάθημα “οδηγίες χρήσεως καφετιέρας” και “μικρές αγγελίες αγοραπωλησίας ακινήτων και σκαφών αναψυχής”;
Πώς θα ανεχθεί, δάσκαλος με στοιχειώδη πνευματική εντιμότητα, να στέκεται ενώπιον των μαθητών του και να διδάσκει απροκάλυπτα τον καταναλωτισμό, τον οποίο, εμμέσως πλην σαφώς, προωθούν κείμενα τέτοιας θεματικής;


Πώς θα αρματώσει τους μαθητές του να αντιμετωπίσουν αύριο γενναία τη ζωή και τις δυσκολίες της, όταν πρότυπα γενναιότητας είναι η γάτα που σβήνει πυρκαγιές και το παιδί που αναγκάζεται από τους γονείς του να πάει μόνο του στην κατασκήνωση, για να πάνε και αυτοί μόνοι τους διακοπές;


Κύριε υπουργέ, με πόνο ψυχής και αγωνία περισσή για το μέλλον των παιδιών μας και του τόπου μας, σας παρακαλούμε να ξεφυλλίσετε τα βιβλία των παιδιών σας, για να διαπιστώσετε ο ίδιος με τι μορφώνονται τα παιδιά του ελληνικού λαού, με ποιες αξίες, με ποια πρότυπα»


Ακολουθούν υπογραφές

Η ιστορία των νέων βιβλίων έλκει την καταγωγή της από το 1989. Τότε, ο πολύς Φ. Φουκουγιάμα, με το Τέλος της Ιστορίας με μεγάλο «Ι», θα προσπαθήσει να μας πείσει ότι η ιστορία ως μια διαδοχική πάλη των συλλογικών υποκειμένων, των εθνών, των τάξεων, για να βελτιώσουν τους όρους της ύπαρξής τους, έχει τελειώσει. Ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο, τον κόσμο της φιλελεύθερης δημοκρατίας της αγοράς, κι έτσι, ό,τι έχει απομείνει, θα γίνει αφορά στα παραλειπόμενα: στο εύρος των δικαιωμάτων που θα πρέπει να αποδοθούν, στα ζητήματα της καθημερινότητας.

Κοινότοπα αυτά και άσχετα με την επιστολή που έστειλαν οι εκατό δάσκαλοι στον υπουργό Παιδείας, για την κατάντια του μαθήματος των Νέων Ελληνικών στα σχολεία, όπου τα νέα βιβλία εξορίζουν συστηματικά οτιδήποτε το μείζον από την ύλη, από τον Αίσωπο και τον Όμηρο μέχρι τους ποιητές μας, για να την μπουκώσουν με οτιδήποτε έλασσον, από συνταγές μαγειρικής μέχρι καταναλωτικές προσφορές.

Κι όμως, αν δούμε τα παραπάνω από μια άλλη σκοπιά, σαν να μην αποτελούσαν «υψηλή θεωρία» αλλά μια ειλικρινή εξομολόγηση για το πώς θα ήθελαν να ήταν ο κόσμος, το πώς θέλουν να φτιάξουν απ’ την αρχή τους ανθρώπους ώστε να χωρέσουν στα καλούπια της παγκοσμιοποίησης, τότε ο μίτος ξεδιαλύνεται.

Γιατί ακριβώς τα νέα εκπαιδευτικά ήθη, αυτά της χρηστικότητας, που επιτάσσουν ότι η διδασκόμενη γλώσσα θα πρέπει να εξομοιωθεί με το πενιχρό λεξιλόγιο των καθημερινών επικοινωνιακών αναγκών –να διαβάζεις οδηγούς πόλεων, συνταγές, να μπορείς να καταλάβεις γιατί η προσφορά του τάδε σουπερμάρκετ είναι συμφέρουσα– στοχεύουν ακριβώς στο να υλοποιήσουν ό,τι σκέφτηκαν οι «μεγάλοι θεωρητικοί» της παγκοσμιοποίησης.

Το να υποβαθμίζει κανείς την εκπαίδευση στην εξοικείωση των παιδιών με την καταναλωτική καθημερινότητά τους ισοδυναμεί με το να χαμηλώνεις, να κονταίνεις βίαια τους ανθρώπους στο επίπεδο της καταναλωτικής μονάδας, της ανώνυμης «κοινής γνώμης», του εργάτη-αριθμού στην κολοσσιαία παραγωγική αριθμομηχανή.

Όλοι αυτοί δεν έχουν Ιστορία με μεγάλο «Ι». Κι ούτε μπορούν να γράψουν τέτοια Ιστορία, ενώ η μικρή καθημερινή τους ιστορία δεν μπορεί παρά να αποτελεί το άθροισμα συγκεκριμένων αρχείων, που απλώς καταγράφουν για τις ανάγκες τις στατιστικής και της λογιστικής το πόσο δούλεψαν, το τι αγόρασαν, το πού και πώς ψυχαγωγήθηκαν.

Μέσω της ιδιαίτερης παράδοσής τους, αλλά και της ευρύτερης, παγκόσμιας κληρονομιάς της ανθρωπότητας, οι άνθρωποι εκπαιδεύονται στα ήθη, στα πρότυπα, στις στάσεις ζωής, αποκτούν μέτρο για να κρίνουν τους εαυτούς τους, τους γύρω τους, την κοινωνία τους. Τα υλικά της αυτεξουσιότητάς τους πηγάζουν απ’ αυτή την τεράστια δεξαμενή.

Το να την υποκαταστήσει, λοιπόν, κάποιος αυτή την τεράστια δεξαμενή έτσι όπως την υποκαθιστούν σήμερα το υπουργείο Παιδείας, οι μέντορες των παιδαγωγικών ινστιτούτων, αλλά και οι προοδευτικοί προγραμματάκηδες των παιδαγωγικών τμημάτων, με τα υποπροϊόντα του σύγχρονου πολιτισμού, δεν συνιστά τίποτε άλλο πέρα από μια απόπειρα μετατροπής του σύγχρονου σχολείου σε μια κρεατομηχανή που παράγει κούφιους ανθρώπους. Κι αυτό με τη σειρά του αποτελεί γενοκτονία της νέας και των μελλοντικών γενεών. Ο καθένας, λοιπόν, ας αναλάβει τις ευθύνες του.

Γ. Ρακκάς
από την “ρήξη” φύλλο 37


Χριστιανική Αυτοοργάνωση.... Κοινοτική Ζωή...


Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου- Από την 11η ομιλία του στις πράξεις, κεφ.4,32-37.

"...Ήταν τόση η προθυμία, με την οποία έδιναν(όσοι είχαν περιουσίες), ώστε δεν υπήρχε ούτε ένας φτωχός(στην πρώτη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων). Δεν έδιναν δηλαδή ένα μέρος μόνο από την περιουσία τους, κρατώντας την υπόλοιπη για τον εαυτό τους, ούτε τα έδιναν μεν όλα, αλλά με το αίσθημα πως ήταν δικά τους και τα χάριζαν. Την ανωμαλία της άνισης κατανομής των αγαθών[που συμβαίνει στις κοινωνίες] την είχαν εξαφανίσει από ανάμεσά τους και ζούσαν με μεγάλη αφθονία αγαθών. [...]Ούτε τολμούσαν δηλαδή να δίνουν οι ίδιοι απευθείας στα χέρια των φτωχών, ούτε ένιωθαν υπερήφανοι που έδιναν, αλλά έφερναν[τα χρήματα που εισέπρατταν από την πώληση των περιουσιών τους] μπροστά στα πόδια (των Αποστόλων) και αυτούς τους άφηναν να τα διαχειρισθούν και τους καθιστούσαν απόλυτους κύριους, ώστε η κατανάλωση να γίνεται από αγαθά, που ανήκαν πια σ'ολόκληρη την κοινότητα κι όχι από δικά τους. Αυτός ο τρόπος εκτός των άλλων τους βοηθούσε και στο να μην υπερηφανεύωνται.

Αν και σήμερα γινόταν το ίδιο, θα ζούσαμε πιο ευτυχισμένοι και οι πλούσιοι και οι φτωχοί.[...]είναι από μόνο του φανερό, προπαντός όμως από όσα συνέβησαν τότε, πως διαθέτοντας οι πλούσιοι τις περιουσίες τους, όχι μόνο δεν φτώχυναν, αλλά και τους φτωχούς τους έκαμαν πλούσιους.

Αλλά ας περιγράψουμε και τώρα με λόγια το καθεστώς εκείνο[...]Πόσο χρυσάφι νομίζετε πως θα συγκεντρωθεί; [σ.σ.:εάν επαναλαμβανόταν στην εποχή του Χρυσοστόμου] Εγώ υποθέτω ότι αν όλοι και όλες καταθέσουν εδώ ειλικρινά όλα τα μετρητά τους και προσφέρουν επιπλέον και τα χωράφια τους και όλα γενικά τα ιδιόκτητα αντικείμενα και σπίτια τους(για δούλους δεν κάνω λόγο, επειδή ούτε τότε συνέβη κάτι τέτοιο, αλλά τους ελευθέρωναν και τους εξίσωναν με τους εαυτούς των), σε λίγο θα συγκεντρωνόταν χωρίς αμφιβολία μέχρι ένα εκατομμύριο λίτρες χρυσάφι, ή καλύτερα δύο και τρεις φορές αυτή η ποσότητα.

Πες μου, λοιπόν, η πόλη μας(η Κων/πολη) πόσους κατοίκους αριθμεί συνολικά; Πόσοι από αυτούς θα θέλατε να υποθέσουμε, ότι είναι χριστιανοί; Θα συμφωνούσατε εκατό χιλιάδες και οι υπόλοιποι ειδωλολάτρες και Ιουδαίοι; Πόσες δεκάδες χιλιάδες λίτρες χρυσάφι συγκεντρώθηκε, πόσος δε είναι ο αριθμός των φτωχών; Δε νομίζω περισσότεροι από πενήντα χιλιάδες. Για να τρέφονται, λοιπόν, αυτοί καθημερινά πόση αφθονία μέσων θα υπήρχε;Εάν μάλιστα η διατροφή ήταν κοινή και λειτουργούσαν συσσίτια, δεν θα χρειάζονταν και πολλά έξοδα. Θα μου πείτε, όμως, τι θα κάναμε, όταν θα ξοδεύονταν τα χρήματα; Νομίζετε,όμως, ότι θα ήταν δυνατόν ποτέ να ξοδευθούν; Δεν θα μας χορηγούσε ο Θεός τη χάρη Του, ικανή να αναπληρώσει ποσόν άπειρες φορές μεγαλύτερο από αυτό; Δεν θα ξεχυνόταν δηλαδή πλουσιοπάροχα πάνω σε μια τέτοια κοινωνία η χάρη του Θεού; Τι θα προέκυπτε από αυτό λοιπόν; Δεν θά'χαμε μετατρέψει την γη σε ουρανό; Αν εκεί (στα Ιεροσόλυμα), όπου οι πιστοί ανέρχονταν σε τρεις με πέντε χιλιάδες έγινε αυτό και πέτυχε, και έλαμψε τόσο πολύ, και κανένας απ'αυτούς δεν παραπονέθηκε για φτώχεια, πόσο περισσότερο θα πετύχαινε εφαρμοζόμενο από ένα μεγάλο πλήθος πιστών; Ποιος δε και από τους μη χριστιανούς(ειδωλολάτρες / Ιουδαίους) δεν θα έσπευδε πρόθυμα να προσθέσει και αυτός την προσφορά του;
Για να σας αποδείξω δε, ότι η διάσπαση αυτή είναι δαπανηρή και πρόξενη της φτώχειας, ας πάρουμε σαν παράδειγμα μια οικογένεια, που την αποτελούν δέκα παιδιά, η γυναίκα και ο άνδρας. Και η μεν γυναίκα ας υποθέσουμε πως γνέθει και υφαίνει, ο δε άνδρας πως έχει εισόδημα από εξωτερική εργασία. Πες μου λοιπόν, πότε θα ξοδεύουν περισσότερα, όταν θα τρέφονται όλοι μαζί και θα διατηρούν από ένα νοικοκυριό ή όταν θα μένουν ο καθένας ξεχωριστά;Είναι ολοφάνερο, όταν θα μένουν ξεχωριστά[............]
Αυτό γίνεται, γιατί η διαίρεση σ'όλες τις περιπτώσεις συνεπάγεται την ελάττωση, ενώ η ομόνοια και η συμφωνία την αύξηση. Με τον τρόπο που ζούσαν παλαιότερα οι πιστοί(στις ενορίες τους) ζουν σήμερα στα μοναστήρια. [...]Και όμως, σήμερα οι άνθρωποι φοβούνται αυτή την ζωή(της κοινοκτημοσύνης) περισσότερο από το να πέσουν σε πέλαγος άγνωστο και απέραντο. Αν όμως την είχαμε δοκιμάσει, σίγουρα θα τολμούσαμε να την εφαρμόσουμε. Πόση χάρη και από την πλευρά του Θεού θα μας συνόδευε;

Γιατί, αν τότε που δεν υπήρχαν παρά μονάχα τρεις ως πέντε χιλιάδες πιστοί, που όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι της γης ήσαν εχθροί τους, που δεν περίμεναν βοήθεια από πουθενά, τόλμησαν παρ'όλ'αυτά να πραγματοποιήσουν την κοινοκτημοσύνη, πόσο μάλλον θα μπορούσε να γίνει αυτό σήμερα, που με την χάρη του Θεού είναι γεμάτη από πιστούς η οικουμένη; Και ποιος θα παρέμενε τότε ειδωλολάτρης; Εγώ τουλάχιστον νομίζω κανένας. Και έτσι όλους θα τους αποσπούσαμε από την ειδωλολατρία και θα τους προσελκύαμε με το μέρος μας(Χριστιανισμός)... Όμως, αν προχωρούμε σε αυτήν την κατεύθυνση προοδευτικά, πιστεύω πως με τη χάρη του Θεού, αυτό που τώρα μας φαίνεται ακατόρθωτο, θα γίνει. Μόνο δώστε εμπιστοσύνη στα λόγια μου και θα πραγματοποιήσουμε σταδιακά το κατόρθωμα αυτό. Και αν ο Θεός μου δώσει ζωή, πιστεύω, ότι σύντομα θα σας οδηγήσω σ'ένα τέτοιο τρόπο κοινωνικής συμβιώσεως".